DE DUITSE BADJUFFROUW EN HET BOEKENWINKELTJE

Schrijver
Doret Eeken
Locatie
Molenstraat, Veghel
Thema
Verzet
1933. Het jaar waarin Hitler werd benoemd tot Rijks­kanselier van Duitsland en de nationaalsocialisten aan de macht kwamen. In dat zelfde jaar trouwde de Duitse Paula Pottgiesser uit het Westfaalse Borken met Arnold van den Hoogenhoff uit Veghel. Arnold was eigenaar van het onopvallende boekenwinkeltje ‘Arnolds boeken’ in de Molenstraat in Veghel. De kordate Paula vond al snel een baan als badjuffrouw in het Veghelse gemeente zwembad, waar zij bekend stond als ‘de Badkaat’.

Ondertussen werd in Paula’s vaderland de Joodse bevolking steeds meer in het nauw gedreven. Tijdens Kristallnacht (november 1938) was Paula’s broer in het dorp Gemen ooggetuige van de tegen de Joden gerichte terreur. Ontzet over deze gebeurtenissen besloot hij zijn Joodse landgenoten te helpen. Hij smokkelde ze de grens over bij Winterswijk, van waaruit ze verder werden geholpen. Onder andere door Paula en Arnold, die de Joodse vluchtelingen in hun huis opvingen.

10 mei 1940. Het Duitse leger valt Nederland binnen. Juist op dat moment bieden Paula en Arnold onderdak aan een Joods echtpaar. Ze besluiten door te zetten en nemen een pater uit Uden, die als evacué in Veghel woont, in vertrouwen. Ook hij besluit, met angst in het hart, om hulp te bieden. Een Veghelse ondergrondse is geboren.

Steeds meer vluchtelingen melden zich in Arnolds boekenwinkeltje. Ze worden door leden van het verzet naar de winkel gebracht, waar ze ogenschijnlijk als klant in de boeken neuzen. Als de kust veilig is, brengt Arnold ze vliegensvlug naar de zolder. In de etalage wordt een beeldje van een kaboutertje tussen de boeken geplaatst: signaal voor de pater dat er een onderduikadres gevonden moet worden.

 

Bonenkaffee

Voor de buitenwereld houdt Paula intussen de schijn op. Ze ontvangt Duitse soldaten in haar keuken, om Duits met ze te keuvelen, te schaken, kaarten en Bonenkaffee te drinken. Eén verdieping hoger, op zolder, staat een drukpers om persoonsbewijzen te vervalsen en schuilen Joden die nog op andere plekken ondergebracht moeten worden. Een zenuwslopende toestand, waaraan pas met de bevrijding van Veghel op 17 september 1944 een einde komt.

 

Was ‘de Badkaat’ te vertrouwen?

Het schijnbaar innige contact met de bezetters levert Paula tijdens en na de oorlog scheve blikken op van Veghelse bevolking. Maar weinig inwoners van Veghel weten van de ondergrondse activiteiten van de Van Hoogenhoffs en sommigen zijn van mening dat zij zich na de bevrijding onterecht ‘naar voren werpen’ als verzetsmensen. Pas als de getuigenissen van onderduikers en gastgezinnen mondjesmaat loskomen, wordt het voor de buitenwereld duidelijk wat zich heeft afgespeeld in Arnolds boekenwinkeltje: 20 Joodse kinderen en 15 volwassenen overleven de oorlog door de hulp van het ondergrondse netwerk van Paula en Arnold.

Arnolds boekenwinkeltje bestond tot 1971, waarna het onopvallende pandje onder de sloophamer verdween. Paula was nog lange tijd een vertrouwde verschijning als de Badkaat van het gemeentezwembad. In 1984 ontvingen Paula Pottgiesser en haar man het verzetsherdenkingskruis voor hun heldendaden.

 

FOTO
Een deel van het persoonsbewijs van Paula Pottgiesser
(Afbeelding: Heemkundekring Vehchele, z.j.)

SAMENWERKENDE PARTNERS

THE GERMAN BATH ATTENDANT AND THE BOOK SHOP

Author
Doret Eeken
Location
Molenstraat, Veghel
Theme
Resistance

1933. The year that Hitler was appointed Chancellor of Germany and the Nazis came to power. In that same year the German Paula Pottgiesser from Borken in Westphalia married Arnold van den Hoogenhoff from Veghel. Arnold was the owner of the unremarkable bookshop ‘Arnold’s Books’ in the Molenstraat in Veghel. The determined Paula quickly found a job as bath attendant in the Veghel municipal swimming pool where she was known as the Pool Lady.

Meanwhile the Jewish population in Paula’s home country was being rounded up. During Kristallnacht (Night of Broken Glass) in November 1938, Paula’s brother was an eye witness to the terror inflicted upon Jews in the village of Gemen. Appalled by these events he decided to help his Jewish compatriots. He smuggled them over the border near Winterswijk, from where others would help them. These included Paula and Arnold who sheltered the Jewish refugees in their house.

10 May 1940. The German army invaded the Netherlands. Right at that moment Paula and Arnold were offering refuge to a Jewish couple. They decided to continue and confided in a priest from Uden who was living as an evacuee in Veghel. He decided, his heart full of fear, to help them. A Veghel Resistance had come into existence.

More and more refugees reported to Albert’s bookshop. They were brought to the shop by members of the resistance where they pretended to be looking at books as though they were a customer. When the coast was clear Arnold quickly took them up to the attic. A statue of a gnome was placed between the books in the shop window; this was a signal for the priest that a safe house must be found.

Ground coffee

Meanwhile Paula kept up appearances to the world at large. She received German soldiers in her kitchen to chat with them in German, play chess or cards and drink Bonenkaffee (ground coffee) with them. One floor above, in the attic, there was a printing press for falsifying identity documents and  hiding Jews who needed to be taken to other places. A nerve-racking situation that would only come to an end after the liberation of Veghel on 17 September 1944.

Could the ‘bath attendant’ be trusted?

The seemingly close contact between Paula and the occupying forces resulted in strange reactions from the people of Veghel during and after the war. But few of Veghel’s residents knew about the underground activities of the Van Hoogenhoffs, and some of them felt after the liberation that they were unjustifiably portrayed as resistance fighters. Only after the evidence of those in hiding and the host families slowly emerged was it clear to the outside world what had taken place in Arnold’s bookshop: 20 Jewish children and 15 adults survived the war thanks to Paula and Arnold’s underground network.

Arnold’s bookshop stayed open until 1971, after which the unassuming building was demolished. For many years Paula was a familiar figure as the bath attendant in the municipal swimming pool. In 1984 Paula Pottgiesser and her husband were awarded the resistance memorial cross for their heroic deeds.

PHOTO
Part of the identity card of Paula Pottgiesser (Image: Heemkundekring Veghele, z.j.)

PARTNERS