VERLOREN VADERLAND

Locatie
West/Midden-Brabant/Dongen
Schrijver
Tjeu Cornet
Behalve Canadezen, Britten en Amerikanen hoorden ook Poolse soldaten tot de bevrijders van ons land. In oktober 1944 trokken zo’n 16.000 Polen vanuit België Brabant binnen. Op weg van Baarle-Nassau naar Moerdijk heroverden zij onder meer Breda. Waar kwamen die Polen vandaan? En waar zijn zij gebleven?

Op 1 september 1939 valt Duitsland Polen binnen. Ruim twee weken later doet de Sovjet-Unie hetzelfde. “Goddank, ze komen ons helpen”, denken de Polen. Ook Henryk Rećko verwacht veel goeds van de Russen. Dat Hitler en Stalin kort tevoren in het geheim Polen hebben verdeeld, weet hij niet. Dat wordt pas duidelijk wanneer de Russen alle jongens oproepen. Voor transport naar verre streken. Zo moet ook Henryk, 14 jaar oud, zijn thuis achterlaten.

Moskou is nog wel leuk. Maar al na zes weken vertrekken Henryk en zijn lotgenoten met de Trans Siberië Expres naar Vladivostok aan de Stille Oceaan. “Toen we daar aankwamen, dachten we: we kunnen hier oud worden of ervandoor gaan.” Met z’n drieën vluchten ze, de neus richting Polen. Maar het wordt onderweg zo koud dat ze afzakken naar Afghanistan en Iran. Daar treffen ze een groep Australische militairen die hen meeneemt naar Bagdad, Damascus, Palestina, Egypte en per schip naar New York. Drie maanden later steken zij over naar Engeland.

Engeland is het voorlopige doel. En niet alleen van Henryk. In Engeland zijn veel meer ontheemde Polen. Met duizenden maken zij zich op om hun land te bevrijden. Pas 16 jaar oud sluit hij zich aan bij de beroemde 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Maczek. Aan het stuur van een Sherman-tank neemt hij in juni 1944 deel aan de landing in Normandië. Wat hij meemaakt is gruwelijk. Twee maten worden voor zijn ogen aan flarden geschoten. Tweemaal vliegt zijn tank in brand. “Je bent bang, maar je beseft ook dat je er niet komt door weg te rennen.”

Via België komt een deel van de divisie in Baarle-Nassau Nederland binnen. Henryk merkt het niet eens. “Wat wist ik van Nederland? Ik dacht alleen maar aan Polen.” Omdat hij na de Moerdijk niet verder kan naar Rotterdam, wordt hij ingekwartierd in het bevrijde Dongen. Hij neemt zijn intrek bij slager Snels en zijn gezin. Hier komt de dolende Henryk eindelijk even tot rust, hier voelt hij zich voor het eerst weer ergens thuis. Hier groeit bovenal een intense vriendschap tussen de Brabantse familie en hun Poolse bevrijder.

Maar zijn doel blijft Polen. Op weg door Noord-Duitsland beleeft hij het einde van de oorlog. Henryk en zijn kameraden kunnen echter niet meer terug naar hun vaderland. “Ons eigen land konden we niet bevrijden.” Maar waarheen dan? Zolang ze geen antwoord hebben bivakkeren ze op een stuk land bij Oldenburg. Na verloop van jaren gaat ieder ten slotte zijn eigen weg. Henryk keert in 1950 terug naar Brabant, waaraan hij zo goede herinneringen bewaart. Zijn thuis in Polen ziet hij niet terug. Hij wordt Nederlands staatsburger, trouwt en leidt later “een rustig leven op een Amstelveense flat”. Henryk Rećko overlijdt in 1999, 74 jaar oud.

Eerst was er de deal over Polen tussen Hitler en Stalin. Na de oorlog verdeelden de geallieerden Europa in invloed­sferen. Aan de voormalige soldaten uit het westen had het nieuwe communistische bewind in Polen geen enkele behoefte. Verstoken van een vaderland raakten zo duizenden Poolse soldaten als ballingen verspreid over andere landen. Met talrijke exotische achternamen als stille getuigen van hun diaspora.

 

FOTO
Henryk (links) op het dak van het huis in Dongen. Naast hem Cornel Snels, een zoon van slager Snels.
(Afbeelding: privébezit familie Snels, z.j.)

Bekijk nog meer verhalen in dit thema

SAMENWERKENDE PARTNERS

THE LOST HOMELAND

Location
Western/central Brabant/Dongen
Author
Tjeu Cornet

It was not only the Canadians, British and Americans who helped to liberate our country — in October 1944, some 16,000 Polish troops crossed the border into Brabant from Belgium. En route from Baarle-Nassau to Moerdijk, they retook towns including Breda. Where did the Poles come from? And where did they stay?

On 1 September 1939, Germany invaded Poland. This was followed, two weeks later, by the Soviet Union, which did the same. ‘Thank God, they’ve come to help us,’ thought the Poles. Henryk Rećko was one of those who expected great things from the Russians, and he had no idea that Hitler and Stalin had secretly agreed to divide Poland, something that only became apparent when the Russians summoned all young men for transport to distance places. Henryk too, had to leave his home, just fourteen years old at the time.

Moscow was nice, but after just six weeks, Henryk and his peers departed for Vladivostok on the Pacific coast on the Trans-Siberian Express. ‘When we arrived we thought to ourselves ‘we can grow old here or we can run away.’ The three of them decided to escape, heading back to Poland, but their journey back was so cold that they took a detour to Afghanistan and Iran. There they met a group of Australian troops who took them to Baghdad and on to Damascus, Palestine, Egypt and finally New York, by boat.

Three months later they crossed to England, a temporary refuge with other displaced Poles. In their thousands, they were making preparations to liberate their country. At just sixteen years of age, Henryk joined the 1st Polish Armoured Division under General Maczek and in June 1944 participated in the Normandy landings at the wheel of a Sherman tank. His experiences were gruesome. Two of his friends were shot to pieces in front of his eyes and twice his tank caught fire. ‘You feel afraid but at the same time you realise that you get nowhere by running away.’

Some of the division entered Baarle-Nassau from Belgium but Henryk didn’t even notice. ‘What did I know about the Netherlands? The only thing I was thinking about were Poles.’ Since he couldn’t get beyond the Moerdijk bridges to Rotterdam, he was billeted in Dongen, which had been liberated, and was taken in by local butcher Snels and his family. It was here that the wandering Henryk finally felt relaxed and at home again.

A close friendship developed between the Brabant family and the Polish liberator, but Henryk’s goal remained Poland. En route through northern Germany, he experienced the end of the war, but Henryk and his comrades were unable to return to their homeland. ‘We couldn’t liberate our own country.’ So where to then? Until they had an answer, they bivouacked on a piece of land near Oldenburg. As time passed, each of them finally went their own way. In 1950, Henryk returned to Brabant, somewhere he still retained very fond memories of, and never saw his home in Poland again. He became a Dutch citizen, got married and later led a ‘quiet life in an Amstelveen apartment.’ He died in 1999 aged 74.

 

First there was the deal between Hitler and Stalin. At the end of the war, the Allies divided Europe into spheres of influence. The new communist regime in Poland now had no need for the former soldiers from the west. Deprived of a homeland, thousands of Polish soldiers were lost as exiles, spread out over numerous countries and bearing exotic surnames as silent witnesses of the diaspora.

PHOTO
Henryk (left) on the roof of his house in Dongen. Next to him, Cornel Snels, the son of butcher Snels. (Image: private ownership, Snels family, undated)

PARTNERS