STUDENT ON THE BORDER OF LIFE AND DEATH

Author
Eric Alink
Location
Hilvarenbeek
Theme
Resistance

His father was director of the Voba light bulb factory in Tilburg. Even so that could not prevent a lot of darkness in Theo Vogel’s life. He developed diphtheria while still in the cradle; when he was six he suffered severe concussion in a car accident. Eleven years later Theo escaped death. While shooting water rats –  a pastime with friends – a bullet penetrated his pericardium and an operation was necessary. After that, Theo’s health remained very weak.

Could he feel the darkness coming? When he was nineteen, Theo wrote a will. Not a legal document, but a hand-written statement. Date: 2 October 1939. Should he die, the Broederschap van de Wulpen (Brotherhood of Wulpen), a small group of friends of which he was a member, would inherit his archive and ‘if available’ the sum of thirty guilders. The devout Theo also requested there be a mass for all deceased ‘Wulpen brothers’.

At the beginning of 1943 his study of economics at Tilburg University came to an end. Like many others Theo declined to sign a declaration of loyalty. He managed to escape Arbeidseinsatz(forced labour) thanks to a medical certificate that his father was able to arrange. The Vogels family who lived in Groenendael Castle in Hilvarenbeek were undoubtedly influential. But even they did not escape petrol rationing. Their car, a Chrysler Royal Saloon 1937, ran on wood gas during the war. It quickly became apparent that for resistance work, that wouldn’t matter.

Dashboard light

Spring 1943. The school teacher Eugène van der Heijden from Hilvarenbeek asked Theo if he would take five people from Tilburg to the border town of Esbeek in his Chrysler. Theo agreed unsuspectingly. His passengers turned out to be British pilots who were hoping it would be a drive to freedom. Paradise by the dashboard light? Unlikely, because beyond the border lay the risky Antwerp-Brussels-Paris route.

And so the young student found himself working with the resistance. Thanks to the Smit-Van der Heijden resistance group in Hilvarenbeek, three hundred allied pilots, French prisoners of war and Dutch Jews managed to escape. But all that went wrong on 15 November 1943. From the Belgian town of Turnhout the Germans secretly followed an Italian pilot whose false identity papers had aroused suspicion. In this way they were able to arrest the Brussels branch of the resistance.

On 20 November 1943 Theo also fell into the Gestapo’s hands. Cruel fate dealt a double blow, even a triple blow. His father unintentionally contributed towards his arrest. In order to prevent his two other sons from being captured, Pa Vogels told the Germans that Theo was with his half-brother in Tilburg. He was convinced that his son was hiding somewhere else. It turned out to be a fatal mistake.

Prison

In February 1944 Theo and six other students from the resistance group were sentenced to death. But he was given a reprieve in the summer: ten years imprisonment. His family were in the dark as to his whereabouts. After the liberation of Brabant his brother Harrie travelled eastwards with the allied troops, acting as interpreter. Their advance was momenterally halted at the small German town of Siegburg, though American cannon fire did manage to damage the prison where typhoid had recently broken out. The resulting damage to the water supply caused a further deterioration in hygienic conditions. The Americans liberated Siegburg on 10 April. When Harrie unsuspectingly entered the town, he found himself just a few metres away from his imprisoned brother. However this did not lead to a joyous reunion: Theo died from typhoid on 24 April 1945 – Ascension Day. It was only at the end of May that Harrie and his family discovered that he had died – and where.

Theo’s will was executed in September 1945. Just six years earlier he had written in large letters the brotherhood’s motto Estote Parati above his legacy: ‘Be prepared.’

PARTNERS

STUDENT OP DE GRENS VAN LEVEN EN DOOD

Schrijver
Eric Alink
Locatie
Hilvarenbeek
Thema
Verzet

Zijn vader was directeur van gloeilampenfabriek Voba in Tilburg. Toch kon dat de donkerte in het leven van Theo Vogels niet voorkomen. In de wieg kreeg hij difterie; op zijn zesde liep hij bij een auto-ongeluk een zware hersenschudding op. Elf jaar later ontsnapte Theo aan de dood. Bij het schieten op waterratten – tijdverdrijf met vrienden – doorboorde een kogel zijn hartzakje, wat een operatie noodzakelijk maakte. Theo’s gezondheid bleef daardoor heel fragiel.

Voorvoelde hij de duisternis? Op zijn negentiende stelde Theo een testament op. Geen notariële akte, maar een handgeschreven plakkaat. Datum: 2 oktober 1939. Mocht hij overlijden, dan zou de Broederschap van de Wulpen – een kleine vriendenkring waarvan hij lid was – zijn archief en ‘indien aanwezig’ dertig gulden erven. Ook verzocht de diepgelovige Theo een mis voor alle overleden Wulpenbroeders op te dragen. Begin 1943 stokte zijn studie economie aan de Tilburgse hogeschool. Zoals velen weigerde Theo een loyaliteits­verklaring te tekenen. Aan gedwongen Arbeidseinsatz wist hij te ontsnappen, dankzij doktersattesten die zijn vader kon regelen. Ongetwijfeld was de familie Vogels, die op kasteel Groenendael in Hilvarenbeek woonde, invloedrijk. Maar ook zij ontkwamen niet aan de benzinerantsoenering. Hun auto, een Chrysler Royal Saloon 1937, reed tijdens de oorlog op houtgas. Voor verzetswerk zou dat evenwel niet uitmaken, zou snel blijken.

Dashboardlight

Lente 1943. De Hilvarenbeekse schoolmeester Eugène van der Heijden vraagt Theo of hij met de Chrysler vijf mensen van Tilburg naar grensdorp Esbeek wil brengen. Nietsvermoedend gaat Theo akkoord. Zijn passagiers blijken Engelse piloten die hun vrijheid tegemoet hopen te rijden. Paradise by the dashboardlight? Onzeker, want voorbij de grens wacht hun de riskante route Antwerpen-Brussel-Parijs.
Zo belandt de jonge student terloops in het verzetswerk. Dankzij de Hilvarenbeekse verzetsgroep Smit-Van der Heijden ontsnappen driehonderd geallieerde vliegers, Franse krijgsgevangenen en Joodse Nederlanders. Maar op 15 november 1943 gaat het mis. Vanaf Turnhout volgen de Duitsers heime­lijk een Italiaanse piloot, nadat controle van zijn valse papieren argwaan heeft gewekt. Zo weten ze de Brusselse tak van de verzetsgroep op te rollen. Op 20 november 1943 valt ook Theo in handen van de Gestapo. Wrang in het kwadraat – nee, tot de derde macht: zijn vader draagt ongewild bij aan de arrestatie. Om dreigende gijzeling van twee andere zoons af te wenden, heeft pa Vogels de Duitsers eerder die dag op de mouw gespeld dat Theo bij een halfbroer in Tilburg is. Hij is ervan overtuigd dat z’n zoon elders ondergedoken zit. Het blijkt een fatale vergissing.

Gevangenis

In februari 1944 horen Theo en zes andere studenten uit de verzetsgroep hun doodvonnis. Maar in de zomer krijgt hij gratie: tien jaar tuchthuis. Zijn familie tast in het duister wat zijn verblijfplaats is. Na de bevrijding van Brabant trekt zijn broer Harrie met de geallieerde troepen oostwaarts. Hij fungeert als tolk. Bij het Duitse stadje Siegburg stokt hun opmars. Wel beschadigt Amerikaanse kanonvuur de gevangenis, waar kort daarvoor tyfus is uitgebroken. Omdat ook de waterleiding stuk is, verslechtert de hygiëne snel. Op 10 april be­vrijden de Amerikanen Siegburg. Als Harrie nietsvermoedend het stadje in gaat, bevindt hij zich op slechts meters afstand van zijn gevangen broer. Tot een blijde hereniging komt het helaas niet: op 24 april 1945, Hemelvaartsdag, sterft Theo aan vlektyfus. Pas eind mei ontdekken Harrie en zijn familie dat hij is gestorven – en waar. In september 1945 wordt Theo’s testament alsnog uitgevoerd. Krap zes jaar eerder zette hij in grote letters het broederschapsmotto Estote Parati boven zijn nalatenschap: ‘Wees voorbereid.’

 

Historisch kader Pilotenhulp

Tijdens de oorlog crashten er ongeveer duizend Britse of Amerikaanse vliegtuigen in Brabant: Soms brachten de piloot en de bemanning het er levend vanaf. Het verzet probeerde hen de Belgische grens over te smokkelen zodat zij via Frankrijk weer in Engeland konden komen. Er waren in Brabant verschillende groepen die deze pilotenhulp gaven. Zij werkten samen met Belgische groepen. Tussen de zomer van 1940 en juni 1944 zijn uit Nederland, België en Frankrijk ongeveer drieduizend piloten ontsnapt.

Lees meer over pilotenhulp: https://www.tweedewereldoorlog.nl/themas/alomvattend-karakter-conflict/verzet/verzetsdaden/pilotenhulp/

FOTO
Theo Vogels

SAMENWERKENDE PARTNERS