A FATAL HAND WAVE IN PRINCENHAGE

Author
Peter Bak
Location
Polizeigefängnis Haaren
Theme
Resistance

Professional soldier Petrus Johannes (‘Piet’) van Gils joined the resistance in 1942, when he began distributing the resistance newspaper Vrij Nederland (Free Netherlands). In early 1943, he joined the newspaper Trouw and started distributing it in West Brabant. Jan van der Laan, a salesclerk from Groningen who was one of the leading propagators of Trouw, was arrested in February 1944. Van Gils had been in regular contact with him, and therefore knew he needed to be careful. Just before he was arrested, Van der Laan urged him to avoid a suspicious address in Princenhage, close to Breda.

On 13 March 1944, Van Gils and his wife Emilie went to visit family in Princenhage. They passed the Oranjelaan and the ‘contaminated’ address. The lady of the house saw Piet and Emilie and waved at them to invite them in. The couple barely entered and the Security Service (SD) burst inside and arrested Van Gils and his wife. Piet was taken to the Police Prison in Haaren. Emilie ended up in the Breda Castle, the building of the Royal Military Academy, which served as an SD office. Two weeks later, Emilie was free.

Piet van Gils lived through terrible times in Haaren. He was interrogated until late into the night; two of the sessions even lasted for 24 hours straight. Piet was also badly beaten: he lost two molars. In the end, he could no longer take it and revealed information. The interrogations stopped, and the long, anxious wait began. In the meantime, more than 30 distributors and printers of Trouw had been arrested in Haaren. It seemed like they would come before a judge in a few weeks, perhaps months. It was certain that there would be death sentences. In July 1944, Hitler stopped the trials of resistance fighters. But Rauter, the head of the SD, insisted on bringing the Trouw case to a judge and Berlin authorised him to do so.

Mientje Proost, the sister-in-law of Piet van Gils, was also in Haaren. She had been arrested almost a year earlier for collaborating with an intelligence organisation. She could see Piet when he was taken to get some fresh air in the courtyard. Sometimes, she was even able to exchange a few words with him. In early August 1944, she no longer saw him. A Flurwärter, a prisoner who distributed meals and polished the floors, reassured Mientje: ‘Piet is being moved, the trial will not take place.’ It seems that wasn’t true. On 5 August 1944, the Trouw men were brought in front of the SS court-martial in Camp Vught. Twenty-four of them, all of them distributors, were sentenced to death. Only one of them was pardoned. The other 23 were executed. Piet van Gils came before the firing squad on 10 August 1944.

Three months later, his widow gave birth to a son, whom she named after his father. The family name has been on a street sign in Zevenbergschen Hoek since 1976. Until 1997, the village was part of the Zevenbergen municipality, the birthplace of Piet van Gils, who was killed because of a hand wave on a street in Princenhage.

PHOTO
Piet van Gils
Source: Camp Vught National Monument

 

PARTNERS

EEN FATALE WENK IN PRINCENHAGE

Schrijver
Peter Bak
Locatie
Polizeigefängnis Haaren
Thema
Verzet
Beroepsmilitair Petrus Johannes (‘Piet’) van Gils zet in 1942, als verspreider van het verzetsblad Vrij Nederland, zijn eerste stappen op het pad van het verzet. Begin 1943 gaat hij naar de rijen van Trouw over en wordt als verspreider in West-Brabant werkzaam. In februari 1944 wordt Jan van der Laan, een Groningse winkel­bediende die een van de leidende Trouw-verspreiders is, gearresteerd. Van Gils heeft regelmatig contact met hem gehad en weet dus dat hij op zijn tellen moet passen. Vlak voor zijn arrestatie heeft Van der Laan hem op het hart gedrukt een verdacht adres in Princenhage, onder de rook van Breda, te mijden.

Op 13 maart 1944 gaan Van Gils en zijn vrouw Emilie op familiebezoek in Princenhage. Hun weg voert door de Oranjelaan, langs dat ‘besmette’ adres. De vrouw des huizes ziet Piet en Emilie en wenkt ze binnen te komen. Het echtpaar is nog niet in huis of de Sicherheitsdienst (SD) stormt binnen en arresteert Van Gils en zijn vrouw. Piet wordt naar de Polizeigefängnis in Haaren afgevoerd. Emilie belandt in het Kasteel van Breda, het gebouw van de Koninklijke Militaire Academie, dat als SD-bureau in gebruik is. Na twee weken komt Emilie vrij.

In Haaren beleeft Piet van Gils vreselijke weken. De verhoren gaan tot diep in de nacht door; twee sessies duren zelfs 24 uur nonstop. Ook wordt Piet zwaar mishandeld: hij verliest twee kiezen. Uiteindelijk houdt het hij niet meer en geeft informatie prijs. De verhoren stoppen, het bange wachten breekt aan. Inmiddels zitten al meer dan dertig verspreiders en drukkers van Trouw in Haaren vast. Hun gang naar de rechter lijkt een kwestie van weken, misschien een paar maanden. Dat er dan doodvonnissen zullen vallen, is wel zeker. In de loop van juli 1944 haalt Hitler echter een streep door de berechting van verzetsstrijders. Maar SD-baas Rauter wil de Trouw-zaak koste wat het kost voor de rechter brengen en krijgt hiertoe vanuit Berlijn toestemming.
Piet van Gils’ schoonzus Mientje Proost, die een klein jaar eerder is gearresteerd wegens haar werkzaamheden voor een inlichtingenorganisatie, zit ook in Haaren. Ze kan Piet zien als hij op de binnenplaats wordt gelucht. Soms kan ze zelfs enkele woorden met hem wisselen. Begin augustus 1944 ziet ze hem niet meer. Een Flurwärter, een gevangene die eten rondbrengt en de gangen boent, kan Mientje geruststellen: ‘Piet is op transport, het proces komt niet voor.’ Het blijkt niet waar te zijn. Op 5 augustus 1944 staan de Trouw-jongens in kamp Vught voor het SS-Standgerecht. Vierentwintig van hen, allen verspreiders, krijgen de doodstraf. Slechts één van hen krijgt gratie. De 23 andere ver­spreiders worden geëxecuteerd. Piet van Gils staat op 10 augustus 1944 voor het vuurpeloton.

Zijn weduwe bevalt drie maanden later van een zoon, die de naam van zijn vader krijgt. Diens achternaam prijkt sinds 1976 op een straatnaambord in Zevenbergschen Hoek. Het dorp was tot 1997 deel van de gemeente Zevenbergen, de geboorteplaats van Piet van Gils, die een wenk in een laan in Princenhage fataal werd.

 

Historisch kader Polizeigefängnis Haaren
Het grootseminarie van Haaren was vanaf januari 1943 een Polizeigefängnis: een politiegevangenis. In het grote gebouw werden honderden mensen – vooral verzetsmensen – gevangen gehouden. De gevangenen hadden het in sommige opzichten redelijk goed: er was bijvoorbeeld genoeg te eten en er was een bibliotheek. Maar Haaren was voor veel gevangenen vooral een ellendige plek: dagenlange verhoren, martelingen, eenzame opsluiting. Tegen het einde van de oorlog in Brabant werden veel gevangenen uit Haaren geëxecuteerd of op transport gesteld naar Duitsland, waar ze alsnog omkwamen.

Lees hier meer over de Polizeigefängnis Haaren: https://www.4en5mei.nl/oorlogsmonumenten/monumenten_zoeken/oorlogsmonument/952/haaren%2C-monument-in-het-voormalig-grootseminarie

FOTO
Piet van Gils
Bron: Nationaal Monument Kamp Vught

SAMENWERKENDE PARTNERS