WHAT YOU DON’T SEE ON AN X-RAY

Location
Den Bosch

Author
Eric Alink

They were German according to their paperwork. in the 1930s they lived on the Wolvenhoek across the road from the tax office in Den Bosch (‘s-Hertogenbosch). Life was simple then, the only things to worry you were the tax return or soot in your chimney. The War seemed a long way away.

Family Schute had arrived in Den Bosch as long ago as the nineteenth century. Their roots: Lower Saxony. Gerhard Heinrich Schute, the father, operated a flourishing wholesale business in leather goods in the Brabant capital. But death was staring him in the face. His German wife Maria died giving birth to their fourth child Hein, she was just 35 years old. Eventually he married Anna, who was also German. She also provided him with four children.

Hein is almost ninety but has a memory of steel. He relates his family history from his dining room table in Den Bosch. He was never able to do that, it was too painful. Now he’s doing it for his children and grandchildren.

When war broke out the Schutte family realised they had an unusual blood line. The red, white and blue of the Dutch flag flowed through their veins, but also the black and yellow of the German flag. Father Schute had never had the family naturalised. Red tape, an expensive procedure. A fatal negligence, as he was about to discover.

Snow

A letter arrived in the summer of 1940. The message to Geert Schute, Hein’s older brother was crystal clear. He had to report to the Wehrmacht. The Schulte family were dismayed, they had been residents of Den Bosch for fifty years. They never spoke German at home and their hearts were in Brabant. But officialdom does not take loyalty into account. As father Schute had never applied for naturalisation, they were recorded as being German citizens. So the road ahead for Geert, an accomplished student of road and hydraulic engineering in Delft, suddenly took a step eastwards.

In the winter of 1941 or possibly 1942 – the memory sometimes melts like snow – Geert came home on short leave. He sat for nights in front of an open window in Den Bosch. He was hoping for the mercy of pneumonia, but that mercy did not happen. He took his leave for the second time.

For ever? Hein vividly remembers the day in 1944 when his sister called him out of his high school class. He had to go home immediately. Hein saw an open box containing several bits and pieces on the table. They were Geert’s. A letter informed them that he had been killed in Dnjepropetrowsk on 3 February 1944. He was 21 years old. Father Schute was in floods of tears. My fault, completely my fault he cried out in his perfect Dutch accent.

Grammar

Eight months later the Schute family celebrated the liberation of Den Bosch. They had followed with their neighbours the advances of the allied troops on their radio, which because they were German citizens had not been confiscated. They were finally free, they no longer had the shameful obligation to fly the German flag occasionally.  But although the Schute household displayed the Dutch national colour of orange, they still had one major problem: their past identity.

In those crazy days of May, the anti-German Ordedienst detained the family. Hein, now 17 was under arrest for several days. His father and sister Annie were, to their dismay, detained in Kamp Vucht for several months. Father died in 1948. The cause of death? Guilt, regret and grief do not show up in an X-ray.

Hein remained silent; a kind, gentle man. His lesson to his children: be good to others. The German grammar rules he had to learn at school are fading, but the need for silence is fading too. Finally Hein Schute has told his story.

PHOTO

Geert Schute (Image: private collection family Schute, z.j)

PARTNERS

WAT JE NIET OP EEN RÖNTGENFOTO ZIET

Locatie
Den Bosch

Schrijver
Eric Alink

Duitsers waren ze, volgens de paperassen. In de jaren dertig woonden ze op de Wolvenhoek tegenover het belastingkantoor in Den Bosch. Het was een overzichtelijke tijd, waarin je bij een aanslag nog hoofdzakelijk aan een blauwe envelop of kachelroet dacht. De oorlog leek ver weg.

Al in de negentiende eeuw was de familie Schute in Den Bosch beland. Herkomst: Nedersaksen. In de Brabantse hoofdstad voerde vader Gerhard Heinrich Schute een florerende groothandel in lederbenodigdheden. Maar de dood zette hem een hak. Na de komst van Hein, zijn vierde kind, stierf zijn Duitse echtgenote Maria. Vijfendertig jaar was ze. Uiteindelijk hertrouwde hij met Anna, eveneens Duitse. Ook zij schonk hem vier kinderen.

Hein is bijna negentig, maar heeft een ijzersterk geheugen. Aan zijn huiskamertafel in Den Bosch vertelt hij zijn familiegeschiedenis. Nooit heeft hij dat kunnen doen. Te pijnlijk. Nu doet hij het voor zijn kinderen en kleinkinderen.

Toen de oorlog uitbrak, besefte de familie Schute dat zij wonderlijk bloed had. In haar aderen stroomde het roodwitblauw, maar klonterde ook zwart en geel. Vader Schute had het gezin nooit laten naturaliseren. Administratieve romp-slomp, kostbare procedure. Een fatale nalatigheid, zou hij ontdekken.

 

Sneeuw

Zomer 1940, een brief. De oproep aan Geert Schute, de oudere broer van Hein, is kristalhelder. Hij moet zich bij de Wehrmacht melden. De familie Schute is onthutst. Al vijftig jaar zijn ze Bosschenaar. Thuis spreken ze nooit Duits, hun hart ligt in Brabant. Maar administraties houden geen rekening met loyaliteiten. Omdat vader Schute nooit een naturalisatieprocedure is begonnen, staan ze als Rijkduitsers te boek. Zo voert het pad van Geert, een begaafde student weg- en waterbouw in Delft, plotsklaps oostwaarts. In de winter van 1941 of mogelijk 1942 – soms vlokt het geheugen als sneeuw – komt Geert met kort verlof terug. Nachtenlang zit hij in Den Bosch voor zijn open slaapkamerraam. Geert hoopt op de genade van een longontsteking. Die barmhartigheid blijft uit. Voor de tweede maal neemt hij afscheid.

Voorgoed? Levendig herinnert Hein zich de dag in 1944. Zijn zus is hem uit de HBS-klas komen roepen. Hij moet onmiddellijk naar huis. Op tafel ziet Hein een geopende doos met wat spulletjes. Ze zijn van Geert. Een brief vertelt dat hij op 3 februari 1944 bij Dnjepropetrowsk is gesneuveld. Hij was eenentwintig jaar. Vader Schute huilt tranen van looizuur. Schuld, grote schuld, met de sch-klank die hij vlekkeloos uitspreekt.

 

Naamvallen

Acht maanden later viert de familie Schute de bevrijding van Den Bosch. Op hun radio, die ze als Rijksduitsers niet hoefden in te leveren, hebben ze samen met buren de opmars van de geallieerden kunnen volgen. Eindelijk vrij, nooit meer de schaamtevolle verplichting om af en toe de Duitse vlag uit te hangen. Maar al kleurt huize Schute oranje, toch is er nog een tegenstander: hun papieren verleden.

In de dolle meidagen pakt de Ordedienst het gezin op. Hein, inmiddels 17, blijft dagenlang onder arrest. Zijn vader en zus Annie worden tot hun ontzetting maandenlang in kamp Vught gedetineerd. Vader zal in 1948 overlijden. Doodsoorzaak? Schuld, spijt en verdriet zie je niet op een röntgenfoto.

Hein zwijgt even. Een lieve, zachtmoedige man. De les aan zijn kinderen: wees goed voor anderen. In zijn ogen ver­vagen de naamvallen. Aus bei mit nach seit von zu. Maar vooral aus: uit de stilte gestapt.

 

Historisch kader Internering
Wat na de bevrijding te doen met mensen die tijdens de oorlog de Duitse bezetter hadden geholpen of die lid waren geweest van de NSB? Zij moesten snel voor de rechter komen, vond de Nederlandse regering. Vanaf de herfst van 1944 werden in Brabant ongeveer twintigduizend mensen gearresteerd en geïnterneerd, bijvoorbeeld in het voormalige concentratiekamp Vught. Maar lang niet iedere arrestant had samengewerkt met de bezetter. Vanaf september 1946 arresteerde en interneerde Nederland ook duizenden Rijksduitsers (Duitse staatsburgers), die vaak al jaren in Nederland hadden gewoond. Velen van hen werden het land uitgezet, tijdens de zogenaamde Operatie Black Tulip.

Lees hier meer over internering: https://www.tweedewereldoorlog.nl/themas/wereldwijde-schaal-conflict/bevrijding/bevrijding-nederland/vergelding/internering/

Lees hier meer over de uitzetting van Rijksduitsers: https://anderetijden.nl/aflevering/419/Black-Tulip

FOTO

Geert Schute (Afbeelding: privébezit familie Schute, z.j)