JE RADIO OF JE LEVEN

Locatie
Molenstraat, Oirschot

Schrijver
Liesbeth Sparks

Hoe kom ik aan betrouwbaar nieuws? Die vraag werd voor veel Nederlanders in de loop van de oorlogsjaren steeds dringender. Want langzaam maar zeker waren steeds minder Nederlandse nieuwsbronnen onafhankelijk. Dan maar naar de BBC luisteren, want op die zender klonk iedere dag: ‘Hier Radio Oranje, de stem van strijdend Nederland.’ Tot irritatie van de bezetter. Op 13 mei 1943 kwam dan ook het besluit: alle Nederlanders moesten hun radio inleveren. Wie dat niet deed riskeerde een gevangenisstraf of erger. Veel mensen besloten dan ook hun radio te verstoppen.

De architect Jan Beks, van geboorte Eindhovenaar, woont in mei 1943 met zijn gezin aan de Molenstraat in Oirschot. Hij is niet van plan zijn Philips radio zonder slag of stoot aan Duitsers te overhandigen. Daarom verstopt hij die op de zolder van een bijgebouw aan de Molenstraat. Zijn state-of-the-art Royal Enfield motor, compleet met moderne voetschakelaar, wordt ook – in onderdelen – op de zolder ge­parkeerd. Radio en motor staan veilig: er zit namelijk geen raam in de zolder en er gaat geen trap naar toe.

 

Hoogrode koppen

In augustus staan er plotseling Duitse politieagenten aan de deur. Een zekere commandant Weber, vergezeld door twee sergeants. Ze komen een radio en een motor vorderen, laten ze Beks weten. ‘Die heb ik een jaar geleden al verkocht’, liegt die met een stalen gezicht. Weber en zijn mannen geloven hem niet. Ze doorzoeken het hele huis, hoe langer hoe kwader: ze weten zeker dat er iets te vinden moet zijn. De drie slaan Jan Beks in de boeien, ‘met hoogrode koppen’. Over de marktplaats gaan ze, richting het gemeentehuis.

In het gemeentehuis is intussen burgemeester Ed Steger aan het werk. Hij schrikt als hij Jan Beks in boeien binnen ziet komen. Wat is er aan de hand? Hij spreekt kort met Weber. Dan, onder vier ogen, met zijn dorpsgenoot. Er is verraad in het spel, onthult Steger. Ontkennen heeft geen enkele zin, adviseert hij Beks met klem: ‘Het is menens, vadertje. Besef dat.’ Als Beks wil voorkomen dat hij niet meer thuiskomt, kan hij het beste bekennen, bepleit Steger: ‘Kies voor je gezin, of je verdwijnt voor onbepaalde tijd naar Kamp Vught.’ Beks neemt zijn besluit.

 

Melden

Terug in de Molenstraat laat Jan Beks de drie politiemannen zien waar de radio en de motor verborgen liggen. Die is hij kwijt. Weber neemt hem mee naar het politiebureau van Oirschot, waar overlegd wordt wat ze met hem aan moeten. Hij is nu immers Staatsgefährlich. Het vonnis: vanaf nu moet hij zich iedere week melden bij de Ortskommandantur in Eindhoven, om ervoor te zorgen dat hij zich voortaan wel aan de regels houdt. Maar Jan Beks is ‘vrij’ om terug te keren naar zijn gezin.

Jan Beks en zijn gezin kwamen de bezetting op dit incident na ongeschonden door. Beks was bekend en geliefd in Oirschot. Hij was niet alleen vanwege zijn werk als architect nauw betrokken bij het dorp, maar ook vanwege zijn sociale belangstelling. Toen hij in 1953 door een ongeval overleed, was dat een grote schok voor de inwoners van Oirschot.

 

Deze tekst is gebaseerd op een interview met Hans Beks, de jongste zoon van Jan Beks, door Jan Kuijpers. Dat interview verscheen eerder in De Uitstraling.

 

Historisch kader Vorderingen

Vanwege een schaarste aan grondstoffen, voertuigen en voedsel vorderden de Duitsers tijdens allerlei goederen: auto’s, rijwielen, radio’s en dieren. Zelfs huizen werden ingenomen, als verblijf voor de Duitse soldaten. In mei 1943 kwam het bericht dat alle radio’s moesten worden gevorderd. Zo wilde Duitsland voorkomen dat men naar Radio Oranje of andere verboden radiostations zou luisteren. Menigeen  probeerde de vorderingen te voorkomen door  de fiets of het radiotoestel te verstoppen, maar de Duitsers betrapten velen. Aan het eind van de oorlog hadden de Duitsers vrijwel alle fietsen gevorderd. De consequenties voor het verstoppen van verboden goederen waren ernstig: men riskeerde gevangenisstraf en een hoge boete.

Lees hier meer over de vorderingen: http://4en5mei.enschede.nl/oorlog/00008/

Bronnen:

FOTO
Jan Beks (Afbeelding: privébezit familie Beks, z.j.)

YOUR RADIO OR YOUR LIFE

Location
Molenstraat, Oirschot

Author
Liesbeth Sparks

How can I get hold of reliable news? This question became more urgent for many Dutch citizens as the war years progressed. Slowly but surely fewer sources of news in the Netherlands were autonomous. So it meant listening to the BBC which broadcast every day ‘This is Radio Orange, the voice of strife in the Netherlands’, much to the irritation of the occupiers. On 13 May 1943 came the order: all Dutch citizens must hand in their radios. Anyone not doing so risked imprisonment or worse. Many people decided to hide their radios.
The architect Jan Beks, born in Eindhoven, was living with his family in the Molenstraat in Oirschot in May 1943. He had no intention of handing his Philips radio over to the Germans without a struggle, so he hid it in the attic of an outbuilding in the Molenstraat. His state of the art Royal Enfield motorbike, complete with a modern gear change pedal, was also stored in pieces in the attic. Both the radio and motorbike were safe as there were no windows in the attic and no staircase leading up to it.

Bright red faces

Suddenly in August, German policemen came to the door, a certain Commander Weber accompanied by two sergeants. They had come to confiscate a radio and a motorbike, they informed Beks. ‘I sold them last year’, he lied with a straight face. Weber and his men did not believe him. They searched the entire house, the longer it took the more angry they became: they knew for certain that they were going to find something. They handcuffed Jan Beks ‘with bright red faces’ and marched him across the market place towards the town hall

 

Meanwhile mayor Ed Steger was at work in the town hall. He was shocked to see Jan Beks come in handcuffed. What was going on? He spoke briefly with Weber and then, watched by four eyes, with his fellow villager. Someone’s playing a betrayal game, Steger revealed. There’s no point in denying it, he strongly advised Beks. ‘It is serious, my man, you must realise that.’ If Beks wanted to avoid never going home again, it would be better to confess, advised Steger: ‘Choose between your family or disappearing indefinitely in Camp Vught.’ Beks made his decision.

 

Report

Back in the Molenstraat Jan Beks showed the three policemen where the radio and the motorbike were concealed, and they were confiscated. Weber took him to Oirschot police station where they discussed what to do with him. He was declared to be Staatsgefährlich (Danger to the State). The verdict: from now on he must report every week to the Ortskommandantur (local headquarters) in Eindhoven to ensure that he obeyed the rules from now on. But Jan Beks was now ‘free’ to go back to his family.

Jan Beks and his family survived the occupation unharmed after this incident. Beks was well-known and respected in Oirschot. It was not only his work as an architect but also his social awareness that kept him closely involved with village life. When he was killed in an accident in 1953 it was a great shock to the residents of Oirschot.

T.his text is based on an interview by Jan Kuijpers with Hans Beks, the youngest son of Jan Beks. The interview appeared earlier in De Uitstraling publication

PHOTO
Jan Beks (Image: Family Beks private collection, undated)

PARTNERS